TARİHİ KAYNAKLARDAN TARAMALARLA TÜRK DEVLETLERİ VE DEVLET ADAMLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRMELER

— DAMAT İBRAHİM PAŞA:         Üçüncü defa Sadrazamlığa 6/1/1599 da tayin edilmiş, 10/Temmuz/1601 de Belgrad önünde vefat etmiştir. Cenazesi İstanbul'a getirilmiştir.

— YEMİŞÇİ - HASA PAŞA ( ? - 1603): 22/Temmuz/1601 de Sadrâzam olmuş, 4/Ekim/1603 te azledilmiştir. Arnavut'luktan saraya gelerek Zülüflü Baltacı, sonra Çeşnigirbaşı olmuştur. Yemişçi lâkabı
bu eski görevinden ileri gelir. İki defa Yeniçeri Ağalığından, sonra Belgrad'a vezirlikle gönderilmiş, 1600 de Sadâret Kaymakamı ve ertesi yıl Sadrâzam olmuştur.

Macaristan’a savaş için gittiyse de başarılı olamadı, Asker kendisini uğursuz sayardı. Yeniçerilere sığınarak Sipahi isyanını bastırdı. Bu başarısından şımararak kötü işlere girişti. Tırnakçı Hasan Paşayı,
garazi yüzünden öldürttü. Saatçi Hasan Paşayı sürdürdü. Halktan «Tüccar akçesi» adiyle, ulemadan da «Berat Resmî» diye vergiler almaya kalkıştı. Bunun üzerine 4/Ekim/1603'te azledilmiştir. Kendinden başka kimseye kıymet vermemiş olan bu devşirme ve çok karaktersiz vezir, Yeniçerilere dayanarak Pâdişâha bile kafa tutacak hale gelmiştir.

— MALKOÇ ALİ PAŞA ( ? - 1604):          16/Ekim/1603'te Sadrazamlığa tayin olunmuştur. Mehmed'in son günlerinde, Mısır Beylerbeyliğinden Sadrazamlığa tayin edilmiştir. Onun vefatına müteakip İstanbul'a gelerek Birinci Ahmed tarafından Sadrazamlıkta bırakılmıştır. Zalim hunhar, mağrur bir kimsedir.

— LALA MEHMET PAŞA ( ? - 1606):     5/Ağustos/1604 de Sadrâzam olmuştur. Bu görevi 21/Haziran/1606 yılına kadar devam etmiştir. Sokullu ailesindendir. Değerli bir kumandan, iyi bir devlet
adamıdır. Fakat Derviş - Mehmet Paşa gibi entrikacı bir kimsenin kurbanı olmuş, hattâ, kendi makamına göz diken hain Derviş Paşa tarafından zehirletilerek öldürtülmüştür. 5/8/1604 te Vezir-i âzam olmuş,
21/6/1606 da vefat etmiştir. Eğer su-i kaste kurban gitmeseydi, Pâdişah tarafından maruzatı kabul edilerek hiç olmazsa Avusturya cephesine gönderilseydi, 1606 Zıtva-Torok muahedesi her halde daha
iyi şartlarla tanzim ve tasdik edilirdi.

Avusturyalılara karşı başarılı savaşlarda bulunmuş bir hayli kent ve kasaba almıştır ki bunlardan en önemlisi ESTERGONDUR ve Lala Mehmet Paşa «Estcrgon Fatihi» diye anılır. Mehmed Paşa Avusturyalılara karşı Macarları tutarak Prens Boçkay’ı Macar Krallığına tayin ettirmiş ve Birinci Ahmed tarafından gönderilen kılıçla tacı ona kuşatmış ve giydirmiştir. Macar kralına taç giydiren, şehirler ve kaleler alan bu kahraman, istemeye istemeye İran seferine hazırlanırken zehirlenerek öldürülmüştür.

— DERVİŞ-MEHMET PAŞA ( 7 - 1606 İDAM):            21/Haziran/1606 da Sadrâzam olmuştur. Zalim, gaddar, tamahkâr bir şahıstır.
Sadrâzam olduktan sonra da bütün devlet adamlarının rahatını kaçırarak zalimane hareketlerde bulunmuştur. Başbakanlık görevinde 5 ay 18 gün kalmıştır.

Iran seferine Ferhad Paşa gibi değersiz bir adamı komutan olarak gönderip kendisinin İstanbul'da saray yaptırmakla meşgul olması dedikodulara sebep olmuştur. Saray muteahidi Yahudi zamanında
parasını alamayınca gizlice sarayın temelinden padişahın sarayına doğru lağım kazdırmış ve bunu da gizlice saraya haber vermiş, padişah kendisine suikast edeceğine hükmederek vezirini boğdurmuştur.

Rivâyete nazaran, öldükten sonra cesedinde hayat eseri görüldüğü için Birinci Ahmed bizzat başını kesmiştir (9/Aralık/1606).

— KUYUCU - MURAT PAŞA ( ? - 5/8/1611): Aralık 1606 yılında Sadrâzam olmuştur. Görevi, 1611 de sona ermiştir. Anadolu'daki Celâli isyanlarını bastırmakta gösterdiği zulüm ve insafsızlıkla meşhurdur. Haklı ve haksız yüz bini geçen insan öldürtmüştür.

Doğu Serdarı olarak İran üzerine giderken Diyarbakır civarında vefat etmiştir. Bir rivâyete göre, öteden beri sadrâzamlığa göz diken, bütün hayatı boyunca haksızlık ve katil ile tanınmış olan Nasuh Paşa
tarafından zehirlenerek ölmüştür. İran savaşları sırasında bir kuyuya düşerek esir edilmesi üzerine «Kuyucu» lâkabı, Celâli isyanları sırasında öldürttüğü yüz bini mütecaviz insanı, kuyulara doldurmasından
ileri gelmiştir. 1554 de Mısır Kethüdarlığı, daha sonra Yemen Beylerbeyliğinde bulunmuştur. İran'lılara esir olup memlekete geldikten sonra Kıbrıs Beylerbeyliği yapmış, Hoç - Ova savaşında bulunmuştur.
1606 Zıtva-Torok muahedesi müzakerelerinde rolü olmuş ve Derviş Paşanın idamından sonra Vezir-i âzam olmuştur.

— NASUH PAŞA ) ? - 1614 İDAM) :       22/8/1611 - 17/Kasım/ 1614 tarihleri arasında Sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Gümülcine'de doğmuş, fakat ailece Drama'da yerleşmiştir. Zülüflü Baltacı Ocağında yetişmiştir. Divan-ı Hümâyûn Çavuşluğu, Müteferrikalıkta, Zile Voyvodalığında bulunduktan sonra tekrar saray hizmetine girerek kapıcılar Kethüdası ve Küçük Mirahor olmuştur. Kuyucu Murat Paşanın vefatı üzerine Sadrâzam olmuştur. Padişahın kızı Ayşe Sultanla nişanlandıktan sonra gurur ve azameti büsbütün artmıştır. Garazkâr ve kanlı bir adamdır. 17/Kasım/1616 da Birinci Ahmet'in emriyle idam edilmiştir.

Hiddetli ve zalim olduğu kadar, akıllı, cömert ve iş bilir bir insanmış. İstanbul köpeklerini toplatıp şehirden çıkartmağa teşebbüs etmiştir.

— ÖKÜZ - MEHMED PAŞA (KARA - MEHMED) ( ? - 1619 : Birinci defa 17/Ekim/1614 te Sadrâzam oldu. 17/Kasım/1616 da azledilmiştir. Zekâsı, dürüstlüğü, hakşinaslığı ve cesareti ile tanınmış değerli bir vezirdir. Mevlevi Tarikatine mensuptu.

Türk asıllıdır. İstanbul'un Karagümrük semtinde Kara - Haşan veya Kara - Hüseyin adındaki bir nalbandın oğlu olduğu için bu ismiyle anıldığı anlaşılıyor. Saraya girerek çeşitli saray hizmetlerinde bulunmuştur. Silâhtarlık a, 1607 de vezirlikle Mısır valisi olmuştur.
İstanbul'a dönüşünde pâdişâhın kızı Gevher Han Sultanla evlenerek damat olmuştur (1612). Bu sırada Kaptanı Deryalığa tayin edilmiştir.
17/Ekim/1614 de Sadrâzam olmuştur. Öküz lâkabına rağmen akıllı, terbiyeli, ince bir adammış.

— HALİL PAŞA ( ? - 1630): Birinci Defa, 17/Kasım/1616 da Vezir-i Âzam olmuştur. Görevi 1619’a kadar sürmüştür. İran Seferindeki başarısızlıklarından dolayı İkinci Osman zamanında azledilmiş-
tir.

Genç iken saraya alınmış, Çakırcıbaşı, Yeniçeri Ağası, iki defa Kaptanı Derya olmuştur. Fatih civarında bir camii vardır.

— Öküz - Mehmet Paşa : Halil Paşanın yerine «Öküz» lâkabiyle maruf ve o sırada Kara - Mehmet Paşa 1619 da ikinci defa Vezir-i Âzam olmuştur. Bu makamı uzun zaman muhafaza edemeyerek
23/Aralık/1619 da azledilmiştir.

— GÜZELCE ALİ PAŞA (1581 - 1620): Güzelce, Celebi, bozan da ince veya Hilekâr ünvanlariyle anılmaktadır. 23/Aralık/1619 da Sadrâzam olmuştur.

Ali Paşa, kurnaz, hilekâr ve zalim bir adamdı. Sadrazamlığı sırasında devrin zenginlerine musallât olmuştur. Bunların, birer yolunu bularak mallarını müsadere eder ve her hafta, parayı pek düşkün
olan Sultan Osman’a büyük meblâğlar hediye ederdi. Bu suretle Padişahın yanında itibarlı idi. 9/Mart/1621 de ölmüştür.

Sadrazamlıkta : bir sene, iki ay, 17 gün kalmıştır, ikinci Osman’ı Lehistan seferine teşvik edenlerdendir.